КҮН

Көптеген халықтарға табынудың ең көне нышаны мен нысаны – Күн. Күннің аспан бойымен қозғалысы, күн айналу және күн тоқырау күндері ежелгі дәуірден бері адам өмірінің барлық маңызды циклдері таралатын кезең болды. Көптеген мифологияларда бұл ең жоғарғы құдай: мысырлық Ра, парсылық Митра, гректік Гелиос-Гелий, ацтектік Тонатиу, жапондық Аматерасу және т.б.
 

Қ. Жаңабаев қазақ мифологиясында Күн өз жолында күн сайын қараңғы күштермен тынымсыз күресетін батырмен (ер адамның бастауы) байланысты деп есептейді. Ол өзінің сәулелі жебелерімен жырақтарға қашып, сайларға тығылып, жартастар мен төбелердің артына жасырынған қара күштерді қуады. Қазақтарда «таң атқан» деген тіркес бекер айтылмаған. Түске таман батырдың күші әлсіреп, қараңғы күштер қайтадан күресін бастайды. Содан кейін Күн-батыр жас батыр кейпінде таңертең Шығыста қайтадан «көтерілу» үшін Ерлік патшалығына (батысқа қарай) түседі. Күннің шығуы мен батуының осындай циклында қазақтар жақсылық пен зұлымдық күштерінің мәңгілік күресін, эпикалық қаһарман – Күннің өлместігін бейнеледі.
 
Қазақтардың ұғымында күн ұзақ өмірдің, байлық пен молшылықтың нышаны болып табылады және онымен байланысты көптеген салттар мен ғұрыптар бар. Қазақтардың наным-сенімінде батып бара жатқан күн дертті өзімен бірге ала кетеді, бұл «Ұшықтау» ырымында көрініс тапқан. Емші науқастың бетіне су бүркіп: «Тфай, тфай, ұшық, кет пәле, кет, кет!» – деген.